Đặc sản bánh cáy Thái Bình - Hương vị truyền thống không thể thiếu

Bánh cáy Thái Bình không chỉ là món ăn truyền thống mà còn là niềm tự hào của vùng đất lúa trù phú này. Với hương vị đặc trưng và lịch sử lâu đời, bánh cáy đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực của người dân Thái Bình, đặc biệt là trong những dịp lễ Tết. Được làm từ những nguyên liệu đơn giản nhưng qua bàn tay khéo léo của người dân làng Nguyễn, bánh cáy mang trong mình một hương vị đặc biệt khó quên.

1. Bánh cáy là gì?

Bánh cáy là một loại bánh truyền thống của người dân Thái Bình, được làm từ gạo nếp – một nguyên liệu quen thuộc của vùng đồng bằng sông Hồng. Điều đặc biệt ở bánh cáy là màu sắc bắt mắt của nó: màu đỏ từ quả gấc, màu vàng từ quả dành dành, tất cả hòa quyện với nhau tạo nên một sản phẩm không chỉ đẹp mắt mà còn hấp dẫn về hương vị. Bánh có vị ngọt thanh của mạch nha, hương thơm đặc trưng của gạo nếp kết hợp với vừng, đậu phộng, mứt dừa, và tinh dầu bưởi.
Không chỉ có màu sắc và hương vị độc đáo, bánh cáy còn mang trong mình giá trị văn hóa tinh thần. Vào dịp Tết, bánh cáy thường được dâng lên bàn thờ tổ tiên như một phần của các món quà truyền thống, bên cạnh bánh chưng, bánh dày và mâm ngũ quả. Bánh cáy đã trở thành một biểu tượng của sự ấm no và hạnh phúc, gắn liền với niềm tự hào dân tộc.

2. Nguồn gốc của bánh cáy

Bánh cáy là đặc sản của làng Nguyễn, xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình. Theo truyền thuyết, bánh cáy xuất hiện từ thời vua Lê - chúa Trịnh vào thế kỷ 17, do bà Nguyễn Thị Tần – một người phụ nữ tài giỏi của làng Nguyễn – sáng tạo ra. Bà Tần được sinh ra trong gia đình quyền quý và từng làm nhũ mẫu trong triều đình. Trong thời gian chăm sóc Thái tử Lê Duy Vỹ, bà đã sáng tạo ra món bánh cáy với vị béo, bùi và ngọt để giúp Thái tử tăng cường sức khỏe khi bị đày vào ngục. Sau đó, bà mang công thức này về truyền lại cho dân làng Nguyễn, và từ đó bánh cáy trở thành món ăn quen thuộc của người dân nơi đây.
Cái tên “bánh cáy” không liên quan gì đến con cáy trong tự nhiên, mà là do hình dáng và màu sắc của miếng bánh sau khi cắt ra, có phần giống với con cáy – một loại giáp xác nhỏ sống ở vùng nước lợ. Tuy nhiên, cũng có những truyền thuyết dân gian cho rằng bánh cáy là món quà mà thần cáy ban tặng cho người dân, tạo thêm sự huyền bí và linh thiêng cho loại bánh này.

3. Nguyên liệu làm bánh cáy

Bánh cáy được làm từ những nguyên liệu dân dã nhưng vô cùng tinh tế. Gạo nếp – thường là nếp cái hoa vàng, loại nếp ngon của vùng Bắc Bộ – là thành phần chính tạo nên độ dẻo và thơm cho bánh. Ngoài ra, người ta còn sử dụng quả gấc để tạo màu đỏ, và quả dành dành để tạo màu vàng cho bánh.
Bên cạnh gạo nếp, các nguyên liệu khác như vừng, đậu phộng, mỡ lợn, mứt dừa, và mạch nha cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên hương vị đặc trưng của bánh. Mỡ lợn được ướp đường và muối trong khoảng nửa tháng, sau đó đem xào cho đến khi giòn và thơm. Mứt dừa, vừng và đậu phộng đều được rang vàng, tỏa ra hương thơm ngọt ngào. Tất cả các nguyên liệu này đều hòa quyện trong lớp mạch nha ngọt lịm, tạo nên một hương vị đặc biệt cho món bánh cáy.

4. Cách làm bánh cáy

Làm bánh cáy là cả một quá trình công phu, đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo của người thợ. Trước hết, gạo nếp được chia thành hai phần để đồ xôi. Một phần xôi được đồ với nước quả gấc để tạo màu đỏ, phần còn lại đồ với nước quả dành dành để tạo màu vàng. Sau khi đồ chín, xôi được giã nhuyễn cho đến khi mềm mịn, rồi cán thành từng lát mỏng và sấy khô.
Mỡ lợn được thái nhỏ như hạt lựu, xào với đường cho đến khi trong và giòn. Tiếp đó, người ta nấu kẹo mạch nha và trộn đều với phần bánh đã sấy khô, mỡ lợn, mứt dừa, vừng và đậu phộng. Hỗn hợp này được cho vào khuôn có lót vừng, nén chặt và cắt thành những miếng bánh nhỏ.
Điều làm nên sự độc đáo của bánh cáy là tất cả các nguyên liệu đều được chế biến và phối hợp sao cho hương vị hòa quyện với nhau, từ vị ngọt của mạch nha, vị béo bùi của đậu phộng, cho đến hương thơm dịu nhẹ của tinh dầu bưởi và vừng.

5. Bánh cáy và văn hóa ẩm thực Thái Bình

Không chỉ là một món ăn, bánh cáy còn là biểu tượng của văn hóa ẩm thực Thái Bình. Trong những ngày Tết, người dân Thái Bình thường thưởng thức bánh cáy bên tách trà xanh nóng, đặc biệt là vào những buổi sáng se lạnh. Vị trà ấm kết hợp với hương vị ngọt ngào, cay thơm của gừng trong bánh cáy mang lại cảm giác sảng khoái và ấm lòng.

Bánh cáy không chỉ xuất hiện trong những dịp lễ Tết mà còn được dùng làm quà biếu người thân, bạn bè xa gần. Mỗi miếng bánh không chỉ chứa đựng hương vị truyền thống mà còn gói ghém tình cảm, sự quan tâm và lòng hiếu thảo của người dân Thái Bình. Từ những nguyên liệu giản dị, qua bàn tay khéo léo của người thợ, bánh cáy đã trở thành một biểu tượng không thể thiếu trong các dịp lễ hội và là niềm tự hào của người dân Thái Bình. Nếu có dịp ghé thăm Thái Bình, đừng quên thưởng thức và mang về những hộp bánh cáy để trải nghiệm trọn vẹn hương vị truyền thống và tinh hoa ẩm thực của vùng quê yên bình này.